Nauczanie Etyki różni się zasadniczo od nauczania pozostałych przedmiotów przede wszystkim dlatego, że Etyka jest refleksją nad moralnością. Uświadomienie sobie tej prawdy niesie ze sobą dalekosiężne konsekwencje. Pierwszą i najważniejszą wydaje się ta, żeby nauczyciel prowadzący zajęcia nie narzucał uczniom gotowych rozwiązań, w zamian powinien przedstawiać – na temat poruszanych problemów – możliwie jak najszerszy ich wachlarz. Jest to niezwykle trudne zadanie, w związku z naturalną skłonnością każdego człowieka, by przekonywać innych do swoich racji. Mimo to, dobry nauczyciel Etyki, przynajmniej moim zdaniem, powinien charakteryzować się dystansem – stać niejako z boku – do omawianego problemu.

Etyka nie powinna mieć na celu wychowania człowieka akceptującego jedną opcję (a tym bardziej moralność nauczyciela) – ale kogoś, kto wyjdzie ze szkoły z przeświadczeniem, że życie moralne jest fascynującą i trudną przygodą, do zmierzenia się z którą został wyposażony w narzędzia mające mu dopomóc w dokonywaniu przemyślanych wyborów. Jednym słowem chodzi o wychowanie człowieka myślącego, umiejącego jak najlepiej rozwiązywać napotykane trudności, a nie uzbrojonego w gotowe odpowiedzi.

Wychodząc z założenia, że młodzież po raz pierwszy spotyka się z zajęciami Etyki w szkole, proponuję na pierwszych zajęciach wyjaśnienie młodzieży czym jest Etyka i normy moralne.

Następnie warto by było zapoznać młodych adeptów sztuki dokonywania życiowych wyborów, z tradycjami duchowymi najstarszych cywilizacji, które kształtowały moralność ówczesnych społeczeństw. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że niepotrzebnie zaczynamy od początków życia duchowego człowieka, jednak moim zdaniem jest to niezwykle korzystne, gdyż sięgnięcie do pierwszych społeczeństw, ukazuje pewną ciągłość i drogę rozwoju, którą przebyła ludzkość w swoich zachowaniach moralnych. Dlatego warto w programie wyjść poza tradycyjne rozumienie Etyki, jako dziedziny filozofii. Nie negując tego ostatniego musimy się zgodzić, że moralność towarzyszyła człowiekowi od zarania jego życia duchowego.

Po naszkicowaniu zasad moralnych pierwszych cywilizacji przechodzimy do Etyki – właściwej dla kręgu europejskiej cywilizacji – mającej swoje korzenie w starożytnej Grecji, by poprzez jej dzieje dojść do czasów współczesnych i omówienia kilku teorii etycznych, charakteryzujących się bezstronnością norm przy jednoczesnej otwartości na racjonalne argumenty. Trzyletni kurs warto zakończyć omówieniem kilku wybranych problemów moralnych. Problemy moralne powinny przewijać się także przez cały trzyletni kurs, w kontekście omawianych w danym momencie systemów etycznych.

Takie ujęcie pozwoli, moim zdaniem, zbudować w uczniu pewną całościową wizję rozwoju zasad postępowania człowieka od początków życia społecznego po czasy współczesne.

W każdym kwartale dobrze byłoby przeznaczyć przynajmniej jedną lekcję na tematy aktualne. Dać głos młodzieży, by proponowała na taką lekcję rozważanie zagadnień, które sama uzna za ważne. W zależności od potrzeb, można przeznaczyć na omawianie tych problemów więcej lekcji, należy jednak zwrócić uwagę na to, by nie uniemożliwiło to realizacji programu.

Kończąc te kilka uwag na temat trzyletniego kursu etyki w liceum pragnę zaznaczyć, że nie roszczę sobie pretensji do trafności przedstawionej tu propozycji.

Jacek Kozik. Absolwent Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Publicysta, poeta (autor trzech tomików wierszy). Uczył w Polsce w liceum etyki i filozofii. Jego artykuły ukazywały się w specjalistycznych periodykach „Edukacji Filozoficznej”, „Filozofii i Sztuce” oraz w „Filozofii w Szkole”. Od kilku lat mieszka w Nowym Jorku.